Қазақ халқының мұрасы көптеген аспектілерді қамтиды және олардың бірі — табиғатты аялау және құрметтеу. Осы тәжірибені жақсы түсінуге көмектесетін мысалдарды қарастырайық.
1. Табиғатпен үйлесімділік
Ежелгі қазақтар табиғат рухтарына сенді. Жақсы болашақты қамтамасыз ету және рухтарды тыныштандыру үшін құрбандықтар мен рәсімдер жасалды. Қазақтың белгілі ақыны Абай Құнанбаев былай айтқан екен: «Табиғат — бұл өмір заңдары жазылған кітап». Табиғатпен қарым-қатынас жасау, оны тыңдау және оның ырғағын түсіну өмір сүру үшін маңызды болды.
Мысалы, жер адам тіршілігінен қалпына келу үшін қазақтар өз тұрақтарын үнемі ауыстырып отырды. Бүгінгі таңда ауыл шаруашылығындағы мал жаю тәсілдері топырақтың демалуына және қалпына келуіне мүмкіндік береді, бұл учаскелерді ауыстыру сияқты заманауи әдістерге ұқсайды.
Табиғатта көбірек уақыт өткізіңіз, оны бақылауды және оның қажеттіліктерін түсінуді үйреніңіз. Бұл адам мен табиғат арасындағы байланысты нығайтады, қоршаған ортаны аялауға және теріс әсерді азайтуға ынталандырады.
2. Әр ресурсты бағалау
Қазақтардың үйлері, яғни киіз үйлер, жүн мен ағаш сияқты табиғи материалдардан жасалған. Жануардың әр бөлігі қолданылды: киім үшін тері, тағам үшін ет, құрал-сайман үшін сүйектер болды.
Сондықтан көшпелі уақытта қалдықтар аз болды, өйткені жануардың кез келген, теріден сүйекке дейінгі бөлігі күнделікті тіршілікте пайдаланылды. Қазіргі әлемде «нөлдік қалдықтар» философиясы — бұл қалдықтарды азайтуға бағытталған қозғалыс, ол қазақтардың ресурстарға деген ежелгі көзқарасымен сәйкес келеді.
Тұтынуды азайтыңыз, күнделікті өмірде заттарды қайта өңдеуге және қайта пайдалануға тырысыңыз, жаңа тауарларды сатып алуды азайту үшін ескі заттарға екінші өмір сыйлаңыз. Бұл қоқысқа жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайтады және жаңа тауарлар өндірісінде қолданылатын табиғи ресурстарды үнемдейді.
3. Шаруашылықтың дәстүрлі әдістері
Қазақтар ұзақ уақыт бойы мал шаруашылығымен, жер өңдеумен айналысып, топырақтың сарқылмауына жол бермейтін әдістерді қолданды.
Қазақтар қоралар үшін малға шөп жеткілікті болатын орындарды таңдап, ресурс таусылған кезде оны қалдыратын. Химиялық заттарсыз әдістерді қолданатын бүгінгі органикалық ауыл шаруашылығында табиғи ресурстардың бұл ежелгі есебі бар.
Жергілікті фермерлерге қолдау көрсетіңіз, компост жасауды үйреніңіз және өсімдіктерді үйде өсіріңіз. Бұл пестицидтерді тұтынуды азайтады, топырақ сапасын жақсартады және биоәртүрлілікті сақтауға көмектеседі.
4. Суға құрмет
Далада су көздері құнды болды. Судың құндылығын түсіну мәдениеттің маңызды аспектісі болды.
Қазақтар суды бағалаған, болашақ ұрпаққа сақтау үшін оны ұқыпты пайдаланды. Тамшылатып суару жүйелері сияқты суды үнемдейтін технологиялар ежелгі суға деген құрметпен тамаша үйлеседі.
Тіс тазалау кезінде шүмекті жабу арқылы суды тұтынуды азайтыңыз және суды үнемдейтін құрылғыларды пайдаланыңыз. Қоғамдық орындарда суды шамадан тыс тұтынуда басқалардың назарын аударыңыз. Сіз қолыңызды сүрту үшін қанша қағаз алғаныңыз туралы ойладыңыз ба? Үш, әлде төрт пе? Бірақ біреуі де жеткілікті. Осының бәріне назар аудара отырып, сіз ресурстар мен қорғалатын табиғи аумақтарға қысымды төмендете отырып, судың артық шығынын азайта аласыз.
5. Қауымдастықтар және ұжымдық сана
Қазақтар ғасырлар бойы ауылдарда, көршілері бір-біріне тәуелді үлкен қауымдастықтарда өмір сүрді. Ұжымдық игілік жеке мүдделерден жоғары болды.
Қазақтар ұжымдық шешімдер қабылдады, олар бүкіл ауылдың игілігіне қызмет етті. Қолдау мен ынтымақтастық мәдениеттің маңызды элементтері болды. Бүгінгі таңда қауымдастық бақтары, фермерлер базарлары, ынтымақтастық пен жергілікті өндіріске бағытталған басқа бастамалар осы қоғамдастық рухымен тамаша үйлеседі.
Жергілікті экологиялық бастамаларға қатысыңыз немесе оларды бастаңыз, қоғамдастықпен білім мен ресурстармен алмасыңыз. Күш-жігерді біріктіру арқылы қауымдастықтар жеке адамдарға қарағанда қоршаған ортаны қорғауда одан да үлкен және тиімді әсер етуі мүмкін.
Қорытынды
Ата-бабаларымыздың өмірінде көрініс тапқан табиғатты түсіну мен құрметтеу қазіргі қазақтарды шабыттандыра алады. Ата-бабаларымыздың құндылықтары мен біліміне негізделген бұл сабақтар Қазақстандағы қазіргі экологиялық қозғалыстың негізі бола алады.
Ежелгі қазақтар табиғатпен үйлесімділіктің тұрақты өмір салтының кілті екенін көрсетті. Күнделікті өмірде қарапайым, бірақ саналы шешімдер қабылдау арқылы әрқайсымыз планетамызды қорғауға өз үлесімізді қоса аламыз. Дәстүр мен табиғатты құрметтей отырып, біз тұрақты болашақ құра аламыз.
