Маңғыстау облысы

Каспий теңізінің шығысында Маңғышлақ (Маңғыстау) үстіртінде орналасқан, солтүстік-шығысында Атырау және Ақтөбе облыстарымен, оңтүстігінде Түркіменстанмен және шығысында Өзбекстан құрамындағы Қарақалпақстан Республикасымен шектеседі. Бұл Қазақстан мұнайының 25%-ы (20 млн тоннаға жуық) өндірілетін және Ақтау — Жетібай — Өзен мұнай құбыры өтетін өнеркәсіптік өңір. Сонымен қатар Маңғыстау облысында Қазақстанның «теңіз қақпасы» — Ақтау қаласы орналасқан. Кең сортаңды солтүстік бөлігі Каспий маңы ойпатында орналасқан, оңтүстік бөлігін Маңғыстау таулары (Отпан тау, 532 м), Үстірт, Маңғышлақ және Кендірлі-Қаясан (оңтүстігінде) алып жатыр. Бірнеше ойпаттар теңіз деңгейінен төмен жатыр, соның ішінде Қазақстанның ең төменгі нүктесі — Маңғышлақ түбегіндегі Қарақия ойпаты –132 м.

Облыс аумағының көп бөлігін қоңыр топырақтарда бұталы өсімдік жамылғысы бар жусанды-сортаңды шөл алып жатыр: беті ішінара тұзды батпақтармен, тақыр тәрізді сортаңдармен және өте сирек өсімдіктері бар құмдармен жабылған.

Батыстан Каспий теңізімен жуылады — жағалауы Батыста Өлі қолтық, Маңғышлақ, Қазақ, Кендірлі терең шығанақтары бар Маңғышлақ түбегі түрінде беріледі. Каспий теңізінде Итбалық аралдары.

Климаты күрт континентті, өте құрғақ. Қаңтардағы орташа температура -7 °C, шілдеде +27 °C (кейбір күндері максималды температура +40 °C-тан асады). Жауын-шашын жылына шамамен 100-150 мм түседі.

Археологтар Сарыташ шығанағының жағалауынан, Түпқараған түбегінен және Шахбағат пен Құмақапе өзендерінің аңғарларынан көптеген палеолит ескерткіштерін тапты[3]. Форт-Шевченков қалалық әкімшілігінің аумағында Шақпақ ата (протолеваллуа-ашель) тұрақ индустриясы Олдувэй мәдениетінің құралдарына ұқсас, Шақпақ ата (леваллуа-ашель I) тұрақ индустриясы орта ашельге сәйкес келеді.
Неолит дәуірінің қонысы Каспий теңізіндегі Құлалы аралында орналасқан.
Неолит/энеолит дәуіріне Каспий теңізінің жағасындағы Қосқұдық І тұрағы (V ғ. соңы - б.з.д. IV мыңжылдықтың бірінші жартысы) жатады, оның индустриясында оюклин мәдениеті құралдарының архаикалық түрлері де, хвалын мәдениетінің Шебир типті материалдары да бар. Қосқұдық І тұрағындағы энеолит дәуіріндегі адамды жерлеу — Қазақстандағы ең көне жер. Біздің д.д. V мыңжылдықта оюклин мәдениеті тулуза мәдениетімен алмастырылды.
Біздің дәуірімізге дейінгі 1-мыңжылдықта Маңғыстау жерлері арқылы Хорезм мен Хивадан Еуропа мен Таяу Шығысқа дейінгі Ұлы Жібек жолы өтті. Үстірт жонында осы жол бойында бекіністер, керуен-сарайлар, қолөнершілер, малшылар мен аңшылар қоныстары тұрды. Археологиялық олжалар бекіністер мен осы елді мекендерде өмір сүру деңгейі өте жоғары болғандығын көрсетеді. Халықтардың ұлы қоныс аударуы және онымен байланысты сансыз соғыстар Үстірт арқылы Ұлы Жібек жолын үзді, ал моңғол шапқыншылығы оның атрибуттарын із-түссіз жойып, мүлде жойып жіберді.
Алтынқазған діни-қабір кешені біздің дәуірімізге дейінгі VI-I ғасырларға жатады. Қарақабақ шатқалындағы сауда-қолөнер қонысын біздің дәуірімізге дейінгі I ғасырда хорезмдіктер салған.
Маңғыстау көптеген ғасырлар бойы Еуразиялық ойкуменнің ең шетіне ығыстырылды. Алғаш рет Маңғышлақ түбегін IX ғасырда араб географы Әл-Истахри Сиам-Кух («Қара тау») деп атайды, ол былай деп жазды: «Мен бұл жерде түріктердің тайпасы тұратын Сиам-Кухадан басқа біреу тұратын жерді білмеймін; олар жақында гуздар мен олардың арасында болған араздыққа байланысты сонда қоныстанды». Маңғышлақ түбегіндегі қоныстың бар екендігі туралы тағы бір ескерту 1065 жылы Маңғышлақ бекінісінің қыпшақтарын оның билігіне бағынуға мәжбүр еткен Селжұқ сұлтаны Алп-Арсланның есімімен байланысты.
X-XIII ғасырларда ірі сауда орны ретінде болған Маңғышлақ бекінісі бүкіл түбекке өз атын таратты; оның нақты орналасқан жері белгісіз, шамамен ол Қызыл-Қала қалашығының орнында болған (қазір ол жерде археологиялық зерттеулер жүргізілуде). Козғантас қонысы X-XIII ғасырларға жатады. Орда порт қонысы Кетікқала Маңғышлақ түбегінде XIV ғасырда болған.
1882 жылы Ресей империясының құрамында 1868 жылдан бері келе жатқан Маңғышлақ приставынан Маңғышлақ уезі құрылды.
1920 жылы маусымда Маңғышлақ уезі Красноводск уезінің 4-ші және 5-ші Адай болыстарымен бірге Адай уезін құрды, ол сол жылдың қазан айында Қырғыз (Қазақ) АССР құрамына берілді.
Аймақтың экономикалық дамуы геологтардың 1950 жылдардың басында Маңғыстау облысының жер қойнауында уран мен сирек жер элементтерінің, мұнай мен газдың бай кен орындарын ашуына байланысты болды. Орташа жалақы 1996-1997 жылдар аралығында Қазақстан облыстары арасында ең жоғары еді. Кейбір жылдары 1998-2002 жылдар аралығында облыстағы жұмыссыздық 10%-дан асты (Қазақстан облыстары арасында бірінші орын). ХХІ ғасырдың басында облыс салықтардың, алымдар мен төлемдердің ең көп үлесіне ие болды. Қазір облыс Қазақстанда ең өркендеген облыстардың бірі, соңғы жылдары халықтың көші-қон өсімі күшейіп келеді.

Облыс 5 ауданға және облыстық бағыныстағы 2 қалаға бөлінеді:
1. Бейнеу ауданы – Бейнеу
2. Қарақия ауданы – Құрық
3. Маңғыстау ауданы – Шетпе
4. Мұнайлы ауданы – Маңғыстау
5. Түпқараған ауданы – Форт-Шевченко
6. Ақтау қаласы
7. Жаңаөзен қаласы
​
Бастапқыда, 1973 жылы облыс 3 ауданға бөлінді: Бейнеу, Ералиев және Маңғышлақ. 1980 жылы Мұнайлы ауданы құрылды, алайда 1988 жылы ол таратылды. 1992 жылы Түпқараған ауданы құрылып, бір жылдан кейін Ералиев ауданы Қарақия ауданы болып өзгертілді. 2007 жылы Мұнайлы ауданы қалпына келтірілді.