Бала туумен байланысты қазақ халқының дәстүрлері

Көптеген салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар ежелгі дәуірде, тіпті ұрпақтардың өзара әрекеттесуіне негізделген дала қоғамының ерекше құрылымын қалыптастыру таңында пайда болды. Отбасының жаңа мүшесінің пайда болуына байланысты қазақтардың отбасылық дәстүрлері айрықша салтанатпен ерекшеленеді:

Шілдехана

Бұл атау ерекше кезеңді білдіреді, оның ұзақтығы 40 күн. Ол нәресте туылған кезден басталады. Ол аяқталғанға дейін нәрестенің бөлмесіне тек атасы мен әжесі ғана кіруіне рұқсат етілген. Осылайша бала жаман көзден және бәле-жаладан қорғалған.

Қазақ дәстүрінде барлық туыстарға отбасында жаңа мүше пайда болғаны туралы хабарлау міндетті болған. Ол үшін оларға хабаршы жіберілген. Олар нәрестенің жынысы туралы былайша хабарлаған:

• егер ұл болса, онда оны «жылқы» немесе «жылқышы» деп атаған;
• қыз болса, «тігінші», «сауыншы», «қырық жеті» (стандартты қалың мал) деп атаған.

Елшілер жақсы жаңалық үшін «сүйінші» талап еткен. Барлық хабарланғандар мерекеге жиналады. Қонақтар балаға ұзақ өмір мен денсаулық тілеп, жақсы тілектерін айтады. Алғыс ретінде иелері той жасайды. Бұл мереке тақ күндерде өткізіледі (нәресте дүниеге келген сәттен бастап саналады).
Бала туылғаннан кейінгі үшінші күні бесікке ауыстырылады. Бұл ретте:

• әжесі төсегін міндетті түрде дәрілік шөптердің түтінімен аластаған;
• баланы әдемі ораған; бесікке:
• ұлға – тон, қызға – орамал жапқан.

Сонымен қатар баланың жынысына байланысты бесікке жүген немесе айна салған. Тиындар немесе күміс заттар рәсімді жасаған әйелдерге таратылады. Өз кезегінде олар анасына және жаңа туған нәрестеге үй шаруашылығында пайдалы заттар сыйлайды: ыдыс-аяқ, киім, зергерлік бұйымдар және т.б.

Қырқынан шығару

Бала өмірінің алғашқы 40 күнін аман-есен өткізген соң қазақтардың тағы бір дәстүрі бойынша шашы мен тырнақтарын алады. Шын мәнінде бұл мереке нәрестені адамдарға көрсету үшін өткізіледі. Қырқынан шығаруға тек әйелдер — туыстар мен сыйлы қыз-келіншектер қатысады.

Рәсім келесідей өткізіледі:

• Үлкен ыдысқа 41 күміс тиын (зат) және бұршақ (бірдей мөлшерде) салынады. Бұл заттар баланың толық және бай өмірін қамтамасыз етеді.
• Содан кейін барлық әйелдер бір ыдысқа кезекпен жылы қайнаған су (41 қасық) құйып, процесті жақсы тілектермен сүйемелдейді.
• Шыныаяқтың мазмұны нәресте шомылатын ваннаға құйылады. Бұл процесте нәрестенің бүкіл денесін шаю маңызды.
• Одан кейін баланың тырнақтары мен шаштары алынады. Бұл миссия тағдыры жақсы әйелдерге – әдемі және дені сау балалары бар табысты, бай әйелдерге жүктеледі.
• Тырнақ терең жерге көміліп, шаштар ақ кенепке оралып, тұмар ретінде бесікте ұсталады.

Тұсаукесер

Бұл нәрестеге тез жетілуге және мықты болуға көмектесетін тағы бір рәсім. Қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері туыстарына тұсаукесер - жолын символдық кесуді міндеттейді. Ескі күндерде егер жолы кесілмесе, онда бала сәтсіздікке ұшырайды, сүрініп жүретін болады, шалыс басады деп сенген.
Тұсаукесер бала шамамен 12 айлық болғанда жасалады. Содан кейін ол өзі жүре бастайды. Ата-ана той жасап, барлық туыстарын, достарын шақырады. Қонақтар сыйлықтармен, «шашу» рәсіміне арналған тәттілермен келеді (үйдің ішіне шашады).

Тұсаукесер мерекеден кейін басталады. Рәсім былайша өтеді:

• Баланың аяқтарын ақ-қара немесе шөпті арқанмен (немесе майлы қозының ішектерімен) байлайды. Біріншісі жақсылық пен жамандықты ажырата білуді қамтамасыз етсе, екіншісі — жылқының денсаулығындай мықтылықты, ал үшіншісі — байлықты білдіреді.
• Оны арнайы кілемшеге тұрғызады.
• Сыйлы адам арқанды пышақпен кеседі (екеуін де өзімен бірге алып келеді).
• Содан кейін екі ересек адам баланы қолынан ұстап, кілемшенің үстінен жүргізеді.
• Осы кезде шашу шашылады.