Батыс Қазақстан облысы

Облыс Еуразияның орталық бөлігінде, Қазақстанның солтүстік-батысында орналасқан. Толығымен Шығыс Еуропада орналасқан. Ресей Федерациясымен шектеседі. Шекараның жалпы ұзындығы 2423 км. Аумағы – 151 339 км2, бұл Қазақстан аумағының 5,6%-ын құрайды. Бұл көрсеткіш бойынша облыс елімізде 8-ші орында. Қазақстанның екі облысымен және Ресейдің бес облысымен шектеседі:

• Солтүстігінде – Ресей Федерациясының Орынбор облысымен
• Шығыста – Қазақстан Республикасының Ақтөбе облысымен
• Оңтүстігінде – Қазақстан Республикасының Атырау облысымен және Астрахан Ресей Федерациясымен
• Батыста – Ресей Федерациясының Волгоград және Саратов облыстарымен
• Солтүстік-батыста – Ресей Федерациясының Самара облысымен.

Жер бедері

Аумақтың жер бедері тегіс. Оның үстінде теңіз деңгейінен биіктік облыстың солтүстік-шығысынан оңтүстік-батысына қарай төмендейді. Өңірде жер бедерінің ерекшеліктері бойынша бірнеше аудан бөлінеді, соның ішінде — Жалпы Сырт, Ембі үстірті, Каспий маңы ойпаты.
Облыстың солтүстігі мен солтүстік-шығысында Жалпы Сырт пен Орал алды үстіртінің сілемдері орналасқан. Оңтүстігінде Каспий маңы ойпатының шегінде Нарынқұмның құмды массивтері орналасқан: Көкөзенқұм, Аққұм, Қарағандықұм және басқалары.
Облыстың ең биік нүктесі, бұрынғы Миргородка елді мекенінің маңындағы биіктік, оның теңіз деңгейінен биіктігі – 262 метр.
Жер қыртысы бор кезеңінің мергелінен, палеогеннің құмтастарынан, әктастарынан түзілген. Олардың бетін Каспий маңы ойпатының төрттік кезең шөгінділері жапқан. Өзен аңғары аллювий шөгінділерінен құралған.

Гидрографиясы

Облыста жалпы ұзындығы 4600 км болатын 200-ге жуық өзен мен бұлақтар бар, олардың ішінде Жайық, Шаған, Дерқұл, Көшім, Үлкен және Кіші Өзен өзендері, облыста 144 көл бар, оның 94-і тұзды. Ең маңыздылары — Шалқар, Балықты Сарқыл және Қамыс-Самар көлдері жүйесі.
Шалқар көлі – Батыс Қазақстан облысының ең ірі және терең су айдыны. Көлде шамамен 1,4 миллиард м3 су жиналады, көлдің ауданы 20 580 га құрайды (24 000 га дейін көбеюі мүмкін). Көлге шығыс жағынан екі өзен құяды: Есен Аңқаты (Үлкен Аңқаты) және Шолақ Аңқаты (Кіші Аңқаты), ал Жайық өзеніне құятын Солянка өзені ағып жатыр. Батыс Қазақстан облысының солтүстігінде Жайық өзені ағады, оның «дала аймағының» 250 км Батыс Қазақстан облысының аумағында орналасқан. Батыс Қазақстан облысының аумағындағы Жайық өзені бассейнінің кіші өзендеріне Шаған, Деркөл, Елек, Шыңғырлау, Рубежка, Быковка, Ембулатовка, Барбастау және т.б. жатады. Жайық – суы аз Қазақстанның ғана емес, Ресейдің де ерекше мемлекеттік маңызы бар негізгі су артерияларының бірі.

Климаты

Климаты күрт континентті. Жыл бойы қатты жел соғады, жазда құрғақ жел жиі болады.
Қаңтардың орташа температурасы -14 °C дейін, шілде + 25 °C дейін. абсолютті минимум температура -40 °C, абсолютті максимум 40 °C. Қар жамылғысы облыстың оңтүстігінде 70 күн, солтүстігінде 140 күн сақталады.
Жауын-шашынның жылдық мөлшері аймақтың оңтүстігінде 250 мм-ден, ал солтүстігінде 400 мм-ге дейін.

Тарихы

Көшпенділердің алғашқы тайпалары біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықта қазіргі Орал облысы алып жатқан аумақта пайда болды. Ежелгі ғұндар, оғыздар, қимақтар, қыпшақтар осы жерді аралап, мал шаруашылығымен және халық кәсіпшілігімен айналысқан. XV ғасырдың басында Алтын Орда құлағаннан кейін Ноғай Ордасының, одан кейін Қазақ хандығының (1465-1712) құрамына кірді. Жоңғардың соққыларынан Қазақ хандығы ыдырағаннан кейін осы аумақта тұратын қазақтар қазақтың Кіші жүзін құрады.
1991 жылдан бастап Қазақстан Беловеж және Алматы келісімдерінің нәтижесінде тәуелсіздік алғаннан кейін жаңа елде елді мекендерді, ұйымдарды, тіпті бүкіл аумақтарды қайта атау процестері басталады. 1992 жылдың шілдесінде Тәуелсіз Қазақстан Парламенті Орал облысын Батыс Қазақстан деп қайта атады.

Әкімшілік бөлінісі

Қазіргі уақытта облыстың әкімшілік-аумақтық құрылысына 12 әкімшілік аудан, 156 ауылдық (селолық) округ, 3 кенттік округ, облыстық маңызы бар бір қала (Орал қ.) және аудандық маңызы бар бір қала (Ақсай қ.), 475 ауылдық елді мекен кіреді.
Облыс 12 ауданнан және 1 облыстық бағыныстағы қаладан тұрады:
1. Ақжайық ауданы — Чапаев ауылы
2. Бөкей ордасы ауданы — Сайқын ауылы
3. Бөрлі ауданы — Ақсай қаласы
4. Жаңақала ауданы — Жаңақала ауылы
5. Жәнібек ауданы — Жәнібек ауылы
6. Бәйтерек ауданы — Переметное ауылы
7. Казталов ауданы — Казталовка ауылы
8. Қаратөбе ауданы — Қаратөбе ауылы
9. Сырым ауданы — Жымпиты ауылы
10. Тасқала ауданы — Тасқала ауылы
11. Теректі ауданы — Теректі ауылы
12. Шыңғырлау ауданы — Шыңғырлау ауылы
13. Орал қаласы