Шарын ұлттық паркі

НЕГІЗГІ АҚПАРАТ

Парк туралы

Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі – Қазақстан Республикасында, Алматы облысының Еңбекшіқазақ, Кеген және Ұйғыр аудандарында орналасқан ұлттық парк және табиғи парк мәртебесі берілген табиғи аумақ. Парк 2004 жылы ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 23 ақпандағы № 213 қаулысына сәйкес құрылды. «Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі» мемлекеттік мекемесінің аумағын кеңейтудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 6 ақпандағы № 121 қаулысымен парктің аумағы 93 150 гектардан 127 050 гектарға дейін кеңейтілді.

Функционалды аймақтарға бөлуге сәйкес парк аумағында келесі күзет режимі белгіленді:

Қорық — 9671 га,
Тапсырыс — 83479 га.

Орналасқан жері

Алматы облысы
Кеген ауданы
Талғар ауданы
Еңбекшіқазақ ауданы.

43.2100″ c.ш.. 79.0410″ ш. б..

Флора және фауна

Қалың жайылмалы ормандары мен жартасты шатқалдары бар Шарын өзенінің аңғары жануарлар мен өсімдіктердің алуан түріне бай.
Шарын ұлттық паркінің флорасының визит карточкасы - соғды шағаны. Жайылмалы (тоғай) ормандарда жиде (күміс түсті жиде), Іле бөріқарақаты, лиана (жібілген), шеңгел, жыңғыл, кендір өседі. «Қамалдар алқабында» сексеуіл, жүзгін, итмұрын, ақтікен кең таралған. Ағаш көлдің айналасында көптеген тораңғы тоғайлары бар (тораңғы түрлі жапырақты терек).
Тік жартастарда тау ешкілері (теке) мекендейді, ал аспанда жыртқыш құстар – бүркіт пен сақалтай (көкжөре) қалықтайды. Шарын шатқалында түлкілер, тасбақалар, кесірткелер, оқжыландар және үлкен құмтышқандардың көптеген «қалалары» бар. Өзен бойындағы қалың ормандарда –қабандар, еліктер, қояндар, түлкілер, қасқырлар, борсықтар, тау шілі (кекіліктер) тіршілік етеді.

Бұғыты таулары көктемнің аяғында және маусымның басында өзгереді – «қызыл планетаның» беті даланың жасыл желектерімен және шөлді өсімдіктердің қаулап гүлденуімен безендіріледі.
Ұлттық саябақта сүтқоректілердің 32 түрі, герпетофаунаның 18 түрі, қосмекенділердің 4 түрі, сондай-ақ құстардың 100-ден астам түрі бар. Парктің флорасы өте бай және өсімдіктердің 1000-ға жуық түрі бар, олардың 51-і сирек кездесетін және эндемикалық өсімдіктер.

Климаты

5 °С

-6 °С

150 mm

+27 °С

0-7 m/s

Туризм

Парктің аумағында ұзындығы 49 км болатын 3 туристік бағыт бар:

«Қорғандар жазығы»
«Шарын шаған (реликті) тоғайы»
«Қорғандар мен қорымдар».

Көрнекті орындар

Шарын өзені
Шарын өзені Жетісудың ең ірі өзені – Іле өзенінің сол жақ саласы. Шарын өзенінің ұзындығы Кеген мен Шалқодесу өзендерінің түйісуінен санағанда 255 км. Шарын өзенінің қуаттылығы сонша, оның үлкен сағасы Іле өзенін 18 км-ге ығыстырады. Шарын Күнгей Алатау жотасының солтүстік беткейінен көптеген салаларды алып, қуатты өзенге айнала отырып, Жаланаш аңғарын кесіп өтіп, терең шатқал арқылы өтеді. Жаланаш алқабында шатқал 300 метр тереңдікке жетеді. Әрі қарай өзен Торайғыр шағын жартасты жотасын кесіп өтіп, тереңдігі 500 метрге жететін терең шатқалмен ағысын жалғастырады. Бұл ауданда шарын жалғыз ірі саласы - Темірлікті құяды.
Өзен бойында Ақтоғай, Көртоғай шатқалдары бар, сондай-ақ өзеннің шығыс жағалауында өсімдіктері жоқ ақ саздардың шығатын Ақ таулары бар. Ақ таулар шығысқа қарай бірнеше шақырымға созылады. Олардың терең және тар шатқалдары бар дөңгелек пішіндері табиғи лабиринттер кешенін құрайды.

Қорғандар жазығы
Торайғыр жотасынан шығысқа қарай батыстан Шарынға қарай «Қорғандар жазығы» деп аталатын 5 шақырымдық шатқал созылып жатыр. Белгілі туристік нысанды «Шарын шатқалы» деп атаған кезде, әдетте бұл терең әдемі шатқалды білдіреді.
Көптеген ғасырлар бойы қатты нөсердің әсерінен бұл шатқалдағы жеңіл құмды-малта тасты жыныстар біртіндеп шайылып, оның түбін тереңдете түсті. Қызыл балшықпен цементтелген берік жер жыныстары биік мүсіндер мен көне қамалдарға ұқсайтын ғажайып пішіндерден қайталанбас ландшафт жасады.

Бұғыты таулары
Райымбек батырдың қолбасшылығымен қазақтар жоңғар жаулап алушыларын талқандаған әйгілі Сөгеті аңғарында Шарын шатқалының тереңдігі азайып, Шонжы қаласына апаратын көпір ауданында Шарын өзені жазыққа жайылады. Өзеннің батыс жағында ежелгі аласа Бұғыты таулары орналасқан. Тау жыныстарының қызыл реңктерінің көптігіне байланысты оларды «Қызыл таулар» деп атайды. Кейбір жерлерде Бұғыты тауларының бөктері тұз кристалдарымен жарқырайды. Таулардың ландшафты ерекшелігі соншалықты, адам өзін Марс планетасында жүргендей сезінеді.

Шаған тоғайы
Бұғыты тауларынан бастап Шарын өзенінің сағасына дейін Сарытоғай орналасқан. Дәл осы жерде жайылмалы (тоғайлы) орманда негізінен бірегей ағаш - соғды шағаны бітік өскен. Бұл ағаш жер бетінде үш жерде ғана өседі, сондықтан оны реликті шаған деп те атайды. 1964 жылдан бастап табиғи ескерткіш болып жарияланғалы бері соғды шағанының едәуір массиві Шаған тоғайында бүгінгі күнге дейін сақталған. Тоғайда жасы 250-300 жыл деп есептелетін бірнеше ағаш бар. Мұндай ағаштардың биіктігі 25-30 метрге жетеді, тамырдан шығып тұрған діңнің түбіне 10 адамға дейін сыйып кетеді.
Бұл жерде Шарын өзені бірнеше салаға бөлінеді, олардың жағасында оңай адасып кетуге болатын қалың тоғай орманы өседі. Мұнда қабандар, еліктер, қояндар, түлкілер, қасқырлар мекендейді.

Ағаш көлі
Іле өзеніне Шарын бірнеше айрықтан құйылып, үлкен атырауды құрайды. Олардың бірінде әдемі Ағаш көлі бар. Бір нұсқа бойынша, бірнеше жыл бұрын, Шарын өзенінің негізгі арнасы осы жерде өткен кезде, мұнда реликті шаған орманы болған. Ғасырлар бойы құм жинала берген соң, өзенді біртіндеп бөгеп, көл пайда болған да, шаған орманы соның түбінде қалған. Қазір орманның қалдықтарын солтүстік жағындағы көлдің табиғи бөгетіне айналған үлкен құм төбелерінен көруге болады.
Ағаш көлі оның батыс бөлігін тұтастай басып алған қамыс қопасымен қоршалған. Соңғы жылдары көл қамыстың қаулап өсуімен қатар оны қоршаған құм төбелердің пайда болуына байланысты азайып келеді. Мыңдаған жылдар бойы Шарын өзені осы араға биіктігі 10-30 метрге жететін оннан астам нағыз құм тауларын құраған құмның едәуір мөлшерін көшірді де, шайды да.