Баянауыл ұлттық паркі

Географиясы

Парктің аумағы жоғарғы палеозойда ірі таулы ел ретінде қалыптасқан, континенттік қираудың ұзақ тарихын бастан өткерген, сондықтан қазіргі уақытта салыстырмалы түрде шағын биіктіктерге ие (теңіз деңгейінен 400-ден 1027 м-ге дейін) Қазақтың ұсақ шоқыларының шегінде орналасқан. Баянауылдың ең биік нүктесі (1027 м) — Ақбет тауы. Аңыз бойынша сүйіктісінен айырып, тұрмысқа бермек болғанда осы таудан секіріп кеткен Ақбет есімді қыздың есімімен аталған.

Парктің аумағында салыстырмалы түрде ірі төрт тұщы көл — Сабындыкөл, Жасыбай, Торайғыр және Біржанкөл орналасқан. Олардан басқа көптеген шағын көлдер бар, олардың кейбіреулері құрғақ мезгілде айтарлықтай таяз болады.

Ең ірі көл — оның жағасында Баянауыл кенті орналасқан. Көл жанасқанда сабын тәрізді ерекше, жұмсақ болған суының арқасында осылай аталады. Аңыз бойынша Баян сұлу көлде шашын жуып жатқан кезде қолынан абайсызда сабынын түсіріп алады.

Ең мөлдір және көлемі бойынша екінші көл – тау жоталары арасындағы ойпатта орналасқан Жасыбай көлі. Жасыбай –жағажайдан және таза суынан басталатын әдемі көрінісі үшін туристердің сүйікті шомылатын орындарының бірі. Аңыз бойынша көл жағасында басқыншылармен шайқаста қаза тапқан қазақ батыры Жасыбайдың құрметіне аталған.

Торайғыр – теңіз деңгейінен ең үлкен және ең биік үшінші орында. Оның суы Жасыбайдағыдай мөлдір емес, сондықтан онда көбіне жүзе қоймайды, бірақ онда көптеген балықтар бар, атап айтқанда сазан, бұл оны балықшылар үшін тартымды орынға айналдырады. Бұл көл қазақ ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыровтың құрметіне аталған, оның балалық шағы осы аудандарда өткен (көлге жақын орналасқан және оның атымен аталған аттас ауылда ақынның мұражайы бар).

Біржанкөл – төрт көлдің ішіндегі ең кішісі. Оның диаметрі шамамен 800 метр. Оның жағасында 56 тұрғыны бар аттас ауыл орналасқан. Бұл көл Торайғыр сияқты балықшылар үшін де қызығушылық тудырады. Онда сазан, тұқы, мөңке тіршілік етеді.

Флора

Паркте өсімдіктердің төрт түрі бар – орман, орманды дала, дала және шабындық.
Парктің флористикалық әртүрлілігінде Баянауыл қарағайы мен қара қандыағашты қосқанда 460-қа жуық түрі бар. Баянауыл қарағайы негізінен жартастарда өсетіндігімен ерекшеленеді, бұл тас пен өсімдіктердің таңқаларлық үйлесімі. Әсіресе парктегі өсімдіктердің алуан түрлілігі ерекше тамсандырады, өйткені ол аз өсімдіктері бар шөлейт даланың ортасында орналасқан. Паркте қайың, қарағай, қандыағаш және көктерекпен қатар көптеген бұталар өседі, соның ішінде жидектер — таңқурай, итмұрын, қарақат, долана. Шалғындарда құлпынай қопалары көп кездеседі. Орман қопалары саңырауқұлақтарға толы. Паркте реликті өсімдіктердің 50-ге дейін түрі бар, оның ішінде реликті қара қандыағаш пен реликті тас қарақат.

Туризм

Баянауыл негізінен Орталық және Солтүстік Қазақстанның жақын маңдағы қалаларынан келген туристер үшін сүйікті орындардың бірі. Парктің аумағында демалуға арналған көптеген үйлер мен демалыс аймақтары бар. Алайда бұл аймақтардың көпшілігі тек қарабайыр инфрақұрылыммен және спартандықтарға жақын тіршілік ету ортасымен қамтамасыз етілген. Атап айтқанда, кәріз жоқ, коттедждерде ауыз су көздері мен қол жуғыштар жоқ, душқа түсу үшін, әдетте, кезекке тұру керек.

Мұның бәрі жергілікті табиғаттың сұлулығына, сондай-ақ діни адамдар арасында «қасиетті» деп саналатын жекелеген жерлерге тартылған туристердің ағынына кедергі бола алмайды.

Паркте демалудың бірнеше түрі қолжетімді, соның ішінде шомылу, тауларда серуендеу, құзға шығу, тау велосипедтерімен серуендеу. Көптеген демалыс орындарында туристік экскурсиялар бар, онда салыстырмалы түрде аздап ақы төлеп (2007 жылғы жағдай бойынша шамамен 500 теңге), саябақтың негізгі көрікті жерлерін — «қасиетті үңгір», «мыста кемпір», «ер адам мүшесі» жотасын және басқаларын көруге болады. Жүзу үшін негізгі орын Жасыбай көлі болып табылады, ол басқа көлдердің ішіндегі ең таза және мөлдірі. Сонымен қатар оның жағасынан әсем көріністі тамашалауға болады. Дәл осы көлдің жағасында ең көп демалыс аймақтары жұмыс істейді, ал жағажайда катамарандарды, ескекті қайықтарды жалға алады. Төрт басты көлге жақын рекреациялық аймақ Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Мұратбек Жандаулетовтың жобасы бойынша құрылды.

Көрнекті орындар

Баянауылда туристер ерекше қызығушылық танытатын орындар – бұл ғасырлар бойы жел мен судың өңдеуі нәтижесінде таңғажайып контурларды қабылдаған және кейде жануарларға, адамдарға немесе тіпті таудан түсетін жүк көлігіне ұқсайтын жеке жартастар мен тастар. Ең танымалы – «мыстан кемпір». Белгілі бір бұрыштан қарасаң, ол шынымен де таз, тісі жоқ жымысқы күлкісі бар кемпірдің басына ұқсайды. Жергілікті табиғаттың тағы бір танымал жаратылысы – «ер адам мүшесі» жотасы. Басқа ерекше пішінді тастарға түйе, мамонт және горилла бастары, профиль, ұшатын табақ, динозавр, көгершін, жылқы басы және басқалары жатады.
Құзға өрмелеушілердің арасында «Найзатас» тауы, Батылдар шыңы, сондай-ақ ең биік Ақбет тауы танымал. «Найзатас» тауының басында құрғақшылықта сауалған алты көл бар.
Жергілікті көрікті жерлердің бірі – Қоңыр-әулие үңгірі. Наным-сенімдерге сәйкес үңгірге кіріп, алақанын оның қабырғасына тигізіп, тілек тілеп, содан кейін кіре берісіне артын беріп шыққан кез келген адамның тілегі орындалады деп сенеді. Сондай-ақ үңгір бедеу ата-аналарға балалы болуға көмектеседі дейді, ол үшін арнайы рәсім жасалады деген сенім бар. Рас-өтірігі белгісіз, бірақ ашық күндері үңгірге келген туристердің ағыны тоқтамайды. Ол айтарлықтай биіктікте орналасқан және ұзындығы бір шақырымнан асатын дөңді жаяу жүріп өту керек. 2020 жылы етегінен үңгірге дейін демалыс орындары бар заманауи баспалдақ тұрғызылды.