Қазақ халқының үйлену салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары

Некеге байланысты қазақ халқының үйлену салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары әр алуан. Ежелгі уақытта қазақтар әдетте алдын ала келісім бойынша үйленген. Оның үстіне әкелер ешқашан балаларымен ақылдаспаған. Бұл таңғаларлық жайт емес, өйткені олар кішкентай болғанда немесе әлі туылмаған кезде аттастырылып қоятын.

Қыз көру

Егер аттастырылмаған болса, онда жастарды «Қыз көру» рәсімі кезінде таныстырған. Бұл жерде бір-бірімен танысу туралы айтылып отыр.
Қыздың отбасы одан бас тарта алмайтын. Рәсімнің барысында болашақ қалыңдықтың құрбылары күйеу жігітті дауыстап сынайтын. Жігіттің қасында еріп жүргендер де қалыс қалмайтын.
Егер жастар бір-бірін ұнатса, бірден үйлену тойын ақылдасады. Оның алдында бірқатар рәсімдер жасалады.

Құда тусу

Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары жаңа туыстарымен қарым-қатынасты ресімдеуді талап етеді. Сондықтан «Құда түсу» рәсімі, яғни құдалық өткізіледі. Күйеу жігіттің отбасы оны өткізу туралы қалыңдықтың әкесіне алдын ала хабарлаған. Ол той жасап, жақындарын шақырады.
Құдалықты қалыңдық пен күйеу жігіттің басты өкілдері — «бас құда» өткізеді. Олар әдетте рудың үлкендері болады. Жастардың әкелері «бауыздау құда» құрметті атағын алған соң жақын туыстарға айналады.
Қалыңдықтың әкесі мен өзіне бағалы сыйлықтар берілді. Жауап ретінде күйеу жігіттің өкілдеріне бауыр мен майдан жасалған тағам – «құйрық-бауыр» жегізеді. Осыдан кейін неке шарты жасалды деп саналады. Қалыңдықтың туыстары құдалар қайтар кезде киіт кигізеді

Қалың мал

Неке қидыруға өзара келісімге келгенде, қазақ халқының салт-дәстүрлері бойынша қызға қалың мал беріледі. Қалыңдықтың құны келісім бойынша айқындалады, бұл орайда сауда-саттыққа жол беріліп қана қоймай, ол құпталады.
Әдетте ақы табиғи бұйымдармен беріледі: мал, аң терісі, алтын және күміс зергерлік бұйымдар және т.б. Қалыңдықтың артынан «қыз жасауы» әкелінеді. Олар негізінен тұрмыстық заттар, киім-кешек, кейде мал болатын.

Қыз ұзату

Бұл мереке қыздың үйінде өтеді. Қыз ұзатылады.
Әдет-ғұрып бойынша қалыңдықтың барлық туыстары мен құдалар той дастарқанына жиналады. Тойда күй ойнатылып, би биленіп, ән айтылады. Ол түні бойы жалғасып, таң ата қыз күйеу жігіттің жанына жіберіледі.

Келін түсіру

Қазақтың салт-дәстүрлері қалыңдықтың болашақ күйеуіне келуін реттейді. Қызды ауылдың шетіне жеткізіп, оның бетін жауып, қалдырады; оның алдынан бір топ қыз-келіншектер, жастар шығып, отауына апарады.

Сол жерде шақырылған қонақтарды күтіп алады. Оларға үйлену тойының дастарқаны жайылады, одан бұрын тағы бір рәсім — «беташар» өткізіледі. Қалыңдық алдымен шымылдықтың артына отырғызылады, содан кейін қолынан жетектеп қонақтарға шығарылады. Оның шашын жасырып, бетін ашады. Қалыңдық қонақтарға сәлем салып болған соң үйлену тойы жалғасады.

Неке қию

Қазақтың негізгі үйлену рәсімдері мұсылман құқығының нормаларына сәйкес өткізілген некеден кейін аяқталады.
Бұл рәсім үйлену тойынан кейінгі күні жүргізіледі. Күйеу жігіт пен қалыңдық сәнді киім киіп, куәгерлердің сүйемелдеуімен мешітке барады. Ол жерде дұға оқылады да, содан кейін жастарға күміс салынған суы бар тостақан беріледі. Олар тостақаннан су ішкен соң рәсім аяқталады.

Қазақ халқының үйлену тойынан кейінгі салт-дәстүрлері

Некеге арналған рәсімдер аяқталған соң басқа рәсімдерді орындау кезегі келеді:

Жолдық

Бұл рәсімді күйеу жігіттің үлкен ағасының жұбайы үйлену түнінде орындайды. Ол жастарға төсек салып, оларға түнде өзін қалай ұстау керектігін әзіл түрінде түсіндіреді. Оның бұл еңбегі үшін таңертең сыйлық беріледі.

Құдалық

Қалыңдықтың туыстарының күйеу жігіттің үйіне келуі. Қуғыншылар сыйлықтар әкеліп, үй иелерінен тарту алады. Күйеу жігітке сауқат беріледі. Бұл өңір салу деп аталады.

Есік ашар

Бұл жас жұбайлардың қайын атасының үйіне баруы. Күйеу жігіт ол жерге жалғыз барады, өйткені әйеліне бір жыл бойы ата-анасын көруге тыйым салынады. Қалыңдық күйеуінің барлық туыстарына барып шығуға міндетті болады.