Алматы облысы

Алматы облысы Қазақстанның келесі өңірлерімен шектеседі: батысында Жамбыл облысы, солтүстік-батысында Қарағанды облысы (су шекарасы Балқаш көлі арқылы өтеді), солтүстік-шығысында Жетісу облысы. Шығыста облыс Қытаймен (Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы), оңтүстігінде Қырғызстанмен (Шу және Ыстықкөл облыстары) шектеседі. Аймақ өте күрделі географиялық сипаттамаға және әртүрлі жер бедеріне ие.
Солтүстік-батыс бөлігі жартылай шөлді жазық, онда Тауқұм, Белсексеуіл, Мойынқұм құмды сілемдері бар. Жер бедері Балқаш көліне қарай ойысып, Іле, Қаратал, Ақсу, Көксу, Лепсі, Аягөз өзендерінің ежелгі арналарымен қиысқан, олардың ішіндегі ең маңыздысы — Бақанас. Екі бөлек сілем — оңтүстік пен шығыста — тау жоталары: Іле Алатауы және Жоңғар Алатауы (Тянь-Шань тау жүйесі). Олардың біртіндеп төмендейтін беткейлерінің түйіскен жерінде Іле өзенінің орта арнасы орналасқан. Беткейлердің өзі оның салаларымен (Шарын, Шілік, Алматы, Күрті және т.б.) астасып кететін конустарға толы.

Облыс оңтүстігінде Солтүстік Тянь-Шань жоталары, солтүстік-батысында Балқаш көлі және солтүстік-шығысында Іле өзені арасында орналасқан; шығысында Қытаймен шектеседі.
Бүкіл солтүстік жартысын Оңтүстік Жетісудың солтүстікке қарай еңкейген жазығы немесе Балқаш (биіктігі 300-500 м) алып жатыр, құрғақ Бақанас арналарымен қиылысқан, жоталы және сусымалы құм сілемдері бар (Сары-Есікатырау, Тауқұм). Оңтүстік бөлігін биіктігі 5000 м дейінгі жоталар алып жатыр: Кетмен, Іле Алатауы және Күнгей Алатауының солтүстік жоталары. Солтүстіктен жоталар тау бөктерімен және тау етегіндегі жазықтармен шектеседі. Бүкіл оңтүстік бөлігі жоғары сейсмикалық аймақ.

Солтүстік пен солтүстік-батыста жер үсті ағындары жоқ; мұндағы жалғыз өзен — Іле, қатты дамыған батпақты атырауды құрайды және Балқаш көлінің батыс бөлігіне құяды. Оңтүстік, тау бөктеріндегі бөлігінде өзен желісі салыстырмалы түрде тығыз; өзендердің көпшілігі (Күрті, Қаскелең, Талғар, Есік, Түрген, Шелек, Шарын және т.б.) таулардан бастау алады және әдетте Іле өзеніне жетпейді; өзендер құмға сіңеді немесе суаруға бөлінеді. Тауларда көптеген ұсақ тұщы көлдер (Үлкен Алматы және т.б.) және минералды бұлақтар (Алматы-Арасан және т. б.) бар.

Солтүстік, жазық бөлік климаттың күрт континенттілігімен сипатталады, салыстырмалы түрде суық қысы -35 °C дейін, ыстық жазы +42 °C дейін. Тау бөктерінде климат жұмсақ, жауын-шашын 500-600 мм-ге дейін. Тауларда тік белдеулік айқын көрінеді; жауын-шашын жылына 700-1000 мм жетеді. Тау бөктері мен жазықтағы вегетациялық кезең 205-225 күн.

1867 жылы Ресей империясының Жетісу облысы құрылды, 1897 жылы Түркістан генерал-губернаторлығының қарамағына берілді.
1918 жылы 30 сәуірде Жетісу облысы Түркістан АКСР құрамына кірді. 1922 жылы 22 қазанда Жетісу облысы Жетісу облысы деп аталды. 1924 жылы 27 қазанда ұлттық-аумақтық межелеу нәтижесінде бөлінді. Облыстың солтүстік бөлігі Қырғыз АКСР Жетісу губерниясына, оңтүстік бөлігі РКФСР-ге тікелей бағынатын Қара-Қырғыз АО-ның құрамына кірді.
1928 жылы қаңтарда Жетісу губерниясы таратылып, оның аумағы Қазақ АКСР Алматы және Семей округтері арасында бөлінді. 1930 жылы желтоқсанда округтер таратылды, аудандар ұлғайтылды және республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
1932 жылдың 10 наурызында Қазақ АКСР Алматы облысы (РКФСР құрамында), 1936 жылдың 5 желтоқсанынан бастап Алматы қаласында орталығы бар Қазақ КСР құрамында құрылды. Облыс құрамына 18 аудан кірді.
1939 жылдың соңында аудандардың бір бөлігі Жамбыл және Семей облыстарына берілді, Алматыда 23 аудан қалды, оның ішінде жаңадан құрылған 7 аудан болды.
1944 жылы наурызда оның құрамынан Талдықорған облысы бөлініп, оған 11 аудан беріледі.
1959 жылдың соңында облыс құрамынан Алматы қаласы бөлінді. Сол жылы Алматы және Талдықорған облыстары біріктірілді, содан кейін 1968 жылы Талдықорған облысы қайта бөлінді.
Екі облыстың — Алматы және Талдықорған облыстарының соңғы бірлестігі 1997 жылы болды.
Облыс құрамына 17 аудан және облыстық бағыныстағы 3 қала (Талдықорған, Қонаев, Текелі қалалары) кіреді.
«Алматы облысының облыс орталығын көшіру туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі № 585 Жарлығына сәйкес облыс орталығы Талдықорған қаласы болды.
2019 жылғы 2 қыркүйекте облыс құрамынан ауданы 10,92 км² аумақ алып тасталынды және Жамбыл облысының құрамына берілді.
Президент Тоқаевтың шешімімен 2022 жылы Алматы облысының жаңа орталығы Қапшағай ескі атауынан өзгертілген Қонаев қаласы болды, ал оның құрамынан бұрынғы Талдықорған шекарасында Жетісу облысы қайта бөлінді.

Облыс 2022 жылғы 8 маусымнан бастап 9 ауданға және облыстық бағыныстағы 1 қалаға (қалалық әкімшілікке) бөлінді:
1. Балқаш ауданы — Бақанас
2. Еңбекшіқазақ ауданы — Есік
3. Жамбыл ауданы — Ұзынағаш
4. Іле ауданы — Өтеген Батыр
5. Қарасай ауданы — Қаскелең
6. Кеген ауданы — Кеген
7. Райымбек ауданы — Нарынқол
8. Талғар ауданы — Талғар
9. Ұйғыр ауданы — Шонжы
10. Қонаев қаласы